“Aorta je najveći krvni sud u tijelu i odvodi krv iz srca ka organima i tkivima. Na svom putu nakon izlaska iz srca daje grane za glavu i mozak, zatim za ruke. U grudnom košu daje međurebarne arterije, a nakon prolaska kroz dijafragmu i ulaska u stomak daje grane za trbušne organe: želudac, jetru, slezinu, pankreas, crijeva i bubrege. Kada aorta dođe do lumbalnog tj. slabinskog dijela, podijeli se na dve grane, svaka za jednu nogu. Iz ovoga se može vidjeti da aorta snabdijeva krvlju sve organe i tkiva. Bolesti aorte doprinose disfunkciji svih organa, i utiču i na organizam u celini”, kaže pukovnik prof. dr Aleksandar Tomić, načelnik Klinike za vaskularnu i endovaskularnu hirurgiju Vojnomedicinske Akademije za Stil.kurir.rs.
Sa dr Tomićem smo razgovarali o aneurizmi, jednoj od čestih i veoma opasnih promjena na arteriji.
Šta je aneurizma i gdje sve može da se javi?
Kada se krvni sud, arterija, uveća više od 50% svoje normalne širine možemo govoriti o aneurizmi. Najčešća njena lokalizacija je u trbušnom dijelu gdje normalno prečnik aorte iznosi od 16-20 mm. Kada prečnik pređe 30 mm možemo govoriti o početnom stadijumu aneurizme abdominalne aorte. Ovo širenje aorte dešava se postepeno i traje godinama.
Posebno zabrinjava porast prečnika od 5 mm godišnje kada se često brzo odlučujemo za operativno liječenje. Pogađa češće muškarce, ali se u posljednje vrijeme sve češće pronalazi i kod žena. Starosna dob pacijenata je obično u sedmoj deceniji i kasnije, ali se sve češće viđa i kod ljudi u pedesetim godinama.
Šta je uzrok pojave aneurizme?
Bolest koja zahvata arterije, a time i aortu, naziva se ateroskleroza. Ona predstavlja destrukciju zida krvnog suda uz taloženje masti i kalcijuma u zid arterije čime dolazi do stvaranja ateromskog plaka. To se manifestuje slabljenjem zida kada zbog visokog pritiska dolazi do širenja aorte, tj. stvaranja aneurizme. Ovaj proces može dovesti i do sužavanja i začepljenja arterija, što ima teške posljedice u vidu propadanja ciljnih organa.
Začepljenje vratnih arterija dovodi do šloga i infarkta mozga, a začepljenje arterije za bubreg dovodi do bubrežne insuficijencije. Začepljenje aorte i njenih grana za noge dovodi do gangrene na stopalima i potkoljenicama.
Postoje li ikakvi simptomi koji bi ukazali da imamo aneurizmu na nekom krvnom sudu?
Simptomi koje pacijenti osjećaju su obično neznatni i uglavnom se aneurizma pronalazi kada pacijent radi preglede trbuha radi neke druge bolesti pa se aneurizma abdominalne aorte pronađe kao uzgredan nalaz. Ako ima simptome, tj. bolove oko pupka više lijevo, onda možemo pretpostaviti postojanje aneurizma većih dimenzija.
Kada aneurizma pređe prečnik od 6 cm smatramo da ova veličina predstavlja jedno urgentno stanje koje zahteva brzo liječenje. Najbolje bi bilo da se aneurizma leči kada nema simptoma, planiranom operacijom. Operativno liječenje podrazumeva zamenu obolelog dela aorte sa sintetskim graftom, pletenim crikevom od materijala sličnih teflonu koji su otporni na istezanje.
Oboljela aorta se preseca i na mjesto obolelog segmenta se ugrađuje pomenuta proteza. Takođe postoji najsavremenije endovaskularno liiečenje aneurizme-EVAR umetanjem specijalno dizajniranih teflonskih graftova kroz krvne sudove u preponama. Ova procedura je daleko komfornija za samog pacijenta, ali će se njena efikasnost tek procijeniti u budućem vremenu. Takođe ova procedura je znatno skuplja od klasične operacije što je dodatni ograničavajući faktor. U razvijenim zemljama većina abdominalnih aneurizmi sa tretira ovom metodom. Nadam se da ćemo u skorijoj budućnosti moći povećati ovaj broj endovaskularnih procedura.
Koje su posljedice pucanja aneurizme i kako pacijent da prepozna pucanje?
Ako se operativno liječenje ne preduzme na vreme i aneurizma pređe prečnik od 6 cm, značajno se povećava rizik od pucanja aneurizme. Ako aneurizma pukne u trbušnu duplju će se izliti velika količina krvi. Ako se pacijent hitno ne operiše, iskrvariće i doći će do smrtnog ishoda. Skoro po pravilu pucanju prethodi jak bol u stomaku, tj. u projekciji aneurizme. Nakon pucanja bol lagano popusti jer nema više pritiska u trbuhu, a pacijentu preti hipovolemijski šok, šok koji nastaje zbog krvarenja. Često, nakon što aneurizma pukne, postoji jedan mali interval od nekoliko minuta do nekoliko časova kad je potrebno što prije doći u vaskularnu hiruršku ustanovu gdje se ovo stanje može prepoznati i hitno hirurški lečiti. Neophodno je da se utvrdi mjesto gde je aorta pukla da bi se u operaciji postavili vaskularni instrumenti koji sprječavaju krvarenje. Nažalost, uspeh operacije koja se radi kada aneurizma pukne je drastično slabiji od uspjeha kada se ista operiše planski.
Šta je prava prevencija?
Da ne bi došlo do ove situacije, trebalo bi preduzeti neke mjere koje bi na vrijeme pronašle ovo stanje. To podrazumijeva redovne preglede kod vaskularnog hirurga kao i ultrazvučni pregled abdomena koji bi ljudi poslije 50 godina starosti trebali obavljati najmanje na dvije godine, da bi se aneurizma “uhvatila” u ranom periodu. Kada se jednom dijagnostikuje, rast aneurizme se prati redovnim jednogodišnjim pregledima ultrazvukom ili skenerom. Ako se zabilježi brz rast, na kontrolama od 6 mjeseci, vjerovatnoća pucanja je velika i mora se prići operativnom liječenju. Ako nema rasta i aneurizma “stoji”, dovoljno je jednom godišnje kontrolisati dimenzije ultrazvučnim pregledom.
Naravno, opšti faktori rizika koji značajno doprinose rastu aneurizme su pušenje, hiperlipidemija, gojaznost, slaba fizička aktivnost i dr. Lekovi koji se koriste u liječenju aneurizme koje još nisu za operaciju su acetilsalicilna kiselina, lekovi za regulaciju nivoa masti, antihipertenzivi i dr. Mi operativnim zahvatom uklonimo postojeću aneurizmu i opasnost pucanja iste, ali ne utičemo na tok bolesti. Naime, proces ateroskleroze teče i dalje tako da se aorta aneurizmatski širi u nivou gornjih partija trbuha, gde zahvata ranije pomenute arterijske grane za trbušne organe kada takva aneurizma onda predstavlja veliku opasnost.
Aneurizma u tom dijelu je teško operabilna i njeno pucanje skoro uvijek dovede do smrtnog ishoda. Takođe, aneurizmatski proces se može proširiti na aortu u grudnom košu što predstavlja problem sa nesagledivim posljedicama. Naravno, ako se pacijent redovno kontroliše nakon operacije, nastanak nove aneurizme će se brzo primijetiti tako da se može onda i adekvatno reagovati u smislu nove operacije ili postavljanja stent grafta. Još jedna komplikacija koja se srećom rijetko dešava je kada dođe do spajanja aorte sa dvanaestopalačnim crijevom i naglim krvarenjem. To se češće dešava kod već operisanih aneurizmi kada dolazi do spajanja grafta sa crijevom, rjeđe, neoperisana aneurizma uspostavi kontakt sa crevom. Uglavnom se ne misli na ovu komplikaciju, pa se ti pacijenti pogrešno liječe kao ulkusna bolest, što vrlo brzo dovede do lošeg ishoda. Takođe, aneurizma se može spojiti sa venom kavom, koja se nalazi u neposrednoj blizini kada nastaje aortokavalna fistula. Jedna od najgorih posljedica operacije na aorti je infekcija koja ako se dogodi i zahvati graft u trbuhu, neminovno na kraju dovede do smrtnog ishoda. Srećom, pa se ova komplikacija rijetko dešava.
Jedna od karakteristika abdominalne aneurizme jeste da ona svojim pulsacijama znatno oštećuje tijela kičmenih pršljenova gde može da dovede do stanja koje imitira bolesti kičme i međupršljenskih diskova. Ovo naglašavam, jer nerijetko ovi pacijenti gube vreme u dijagnostici i liječenju bolesti kičmenog stuba. Na kraju, preporuka bi bila da svi ljudi stariji od 55 godina idu jednom godišnje na pregled trbuha ultrazvukom da bi se eventualno otkrila aneurizma u svom početnom stadijumu. Takođe bi se kontrolama trebali podvrgnuti ljudi koji imaju bliskog srodnika koji je imao aneurizmu jer pojava porodične sklonosti nije tako retka. Faktore rizika bi trebalo svesti na minimum uz redovno uzimanje adekvatne terapije za hronične bolesti.
(Pukovnik prof. dr Aleksandar Tomić, načelnik Klinike za vaskularnu i endovaskularnu hirurgiju Vojnomedicinske Akademije za Stil.kurir.rs)